ENERGIA ATOMOWA
17 września, Mińsk /Kor. BELTA/. Dziś Białoruś świętuje Dzień Jedności Narodowej. Został ustanowiony 7 czerwca 2021 roku dekretem nr 206 głowy państwa Aleksandra Łukaszenki.
Święto przypada na rozpoczęcie kampanii wyzwoleńczej Armii Czerwonej na Zachodniej Białorusi w 1939 roku, w wyniku której naród białoruski, podzielony zgodnie z warunkami ryskiego traktatu pokojowego, ponownie się zjednoczył.
Terytorium Białorusi zostało podzielone między oba państwa w wyniku wojny polsko-radzieckiej w latach 1919-1920. Na terytorium wschodniej części Białorusi powstała Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodząca w skład ZSRR. Zachodnie terytoria Białorusi zostały przyłączone do Polski - część ziem została zajęta przez Polaków w czasie wojny, część odeszła zgodnie z ryskim traktatem pokojowym, podpisanym 18 marca 1921 roku.
W skład państwa polskiego weszło terytorium o powierzchni ponad 112 tys. km kwadratowych z populacją 4,6 mln osób (według danych z 1931 roku). Za tymi ziemiami utrwaliła się nieoficjalna nazwa Zachodnia Białoruś, której władze Polski nie uznawały. W oficjalnych dokumentach terytoria te częściej nazywane były "kresami wschodnimi".
Zachodnia Białoruś była stosunkowo zacofanym agrarnym krańcem Polski. Kraj był wykorzystywany przez państwo głównie jako źródło surowców i taniej siły roboczej. Dzień pracy w przemyśle wynosił 10-12 godzin, wynagrodzenie było niższe niż w rodzimych regionach Polski. Ponad 80% ludności kraju było zatrudnionych w rolnictwie.
Wobec Białorusinów władze polskie prowadziły politykę polonizacji i asymilacji. Nie pozwalały na używanie języka białoruskiego w instytucjach państwowych, zakazywały białoruskich szkół. Z 400 białoruskich szkół, które istniały na terytorium Zachodniej Białorusi przed polską okupacją, w 1934 roku pozostało tylko 16, a w 1939 roku nie pozostała żadna. Ostro prześladowano białoruską prasę. Jeśli w 1927 roku legalnie wydawano 23 białoruskie gazety i czasopisma, to w 1932 roku było ich 8, do 1937 roku pozostały tylko propolskie i klerykalne wydania. W Zachodniej Białorusi nie było białoruskich teatrów i instytucji muzycznych. Władze znajdowały różne powody, by zamykać białoruskie wydawnictwa, biblioteki, czytelnie.
Główną metodą kierowania polskiego rządu był przymus, a często także terror. Powszechne miały miejsce masowe represje policyjne wobec ludności podczas ekspedycji karnych w celu pacyfikacji wystąpień chłopskich. Często odbywały się procesy polityczne. Do izolacji "społecznie niebezpiecznych elementów" wykorzystywano więzienia. W 1934 roku powstał obóz koncentracyjny Bereza-Kartuska, przez który w ciągu 5 lat istnienia, według niepełnych danych, przeszło ponad 10 tysięcy więźniów.
Naród białoruski nigdy nie pogodził się ze swym niewolniczym stanem. Przez 20 lat prowadził walkę o wyzwolenie społeczne i narodowe, która w różnych okresach przybierała różne formy, ale nigdy się nie zakończyła. Nierzadko zdarzały się występy robotników i chłopów. Swój znaczący wkład wniosły organizacje kulturalno-oświeceniowe, wśród których wiodącym było Towarzystwo szkoły białoruskiej. Na czele ruchu rewolucyjnego przez wiele lat stała Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi.
Pod koniec lat trzydziestych nad całą Europą zawisło zagrożenie wojną ze strony nazistowskich Niemiec. Aby temu zapobiec, potrzebne były wspólne działania wiodących krajów Europy Zachodniej i ZSRR. Zdając sobie z tego sprawę, Związek Radziecki w drugiej połowie lat trzydziestych podjął szereg prób utworzenia wspólnie z Wielką Brytanią, Francją i innymi krajami zachodnimi koalicji antyhitlerowskiej. Jednak czołowe państwa europejskie odmówiły takiego sojuszu, potajemnie starając się skierować agresję hitlerowską na wschód. Związek Radziecki stanął przed wyborem: albo kontynuować konfrontację jeden na jednego z zyskującymi siłę militarną Niemcami, albo podjąć próby dyplomatycznego odwrócenia od siebie zagrożenia. W takich warunkach ZSRR zawarł z Niemcami Traktat o nieagresji, który został podpisany 23 sierpnia w Moskwie. Do dokumentu dołączono dodatkowy tajny protokół o podziale stref wpływów między Niemcami a Związkiem Radzieckim. Zgodnie z tym dokumentem w przypadku likwidacji państwa polskiego i podziału jego terytoriów do sfery wpływów ZSRR trafiały m.in. ziemie Zachodniej Białorusi.
1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy zaatakowały Polskę. Rozpoczęła się II wojna światowa. Niemieckie dywizje przekroczyły granicę w kilku kierunkach i zaczęły szybko posuwać się w głąb państwa polskiego. Jego rząd i dowództwo nie zorganizowały skutecznej obrony i opuściły kraj w trzecim tygodniu wojny.
W połowie września wojska niemieckie zbliżyły się do terytorium Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy. Niemieckie kierownictwo, powołując się na porozumienie z 23 sierpnia, naciskało na stronę radziecką, by jak najszybciej wystąpiła przeciwko Polsce. Ale Stalin zwlekał z wkroczeniem. Dopiero gdy Armia Polska jako całość została pokonana, prawie wszystkie pierwotne polskie terytoria zostały zajęte przez wojska niemieckie, w kraju pozostały tylko pojedyncze punkty oporu, rząd radziecki wydał rozkaz dowództwu Armii Czerwonej przekroczenia granicy.
Rankiem 17 września ambasadorowi polskiemu w Moskwie wręczono notę rządu ZSRR. Napisano w niej: "Wojna polsko-niemiecka ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni operacji wojskowych Polska straciła wszystkie swoje obszary przemysłowe i ośrodki kulturalne. Warszawa jako stolica Polski już nie istnieje. Polski rząd się rozpadł i nie wykazuje oznak życia. Oznacza to, że państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć. Tym samym utraciły ważność umowy zawarte pomiędzy ZSRR a Polską. Pozostawiona sobie i pozostawiona bez przywództwa Polska stała się dogodnym polem dla wszelkiego rodzaju wypadków i niespodzianek mogących stanowić zagrożenie dla ZSRR. Dlatego, będąc dotychczas neutralnym, rząd radziecki nie może już być neutralny w stosunku do tych faktów. Rząd radziecki nie może też nie przejmować się tym, aby przyrodni Ukraińcy i Białorusini mieszkający na terytorium Polski, porzuceni na pastwę losu, pozostali bezbronni. W związku z taką sytuacją rząd radziecki wydał rozkaz głównemu dowództwu Armii Czerwonej, aby rozkazał wojskom przekroczyć granicę i wziąć pod swoją ochronę życie i majątek ludności Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi".
Notę podpisał ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR Mołotow. Wystąpił również w radiu z apelem do narodu radzieckiego.
Postęp wojsk radzieckich przebiegał szybko: 18 września zajęły Święciany, Lidę, Nowogródek, Słonim, Wołkowysk; 19 września - Prużany i Kobryń.
Większość jednostek Wojska Polskiego poddawała się bez walki. Te jednostki, których podstawą byli etniczni Ukraińcy i Białorusini, przechodziły na stronę Armii Czerwonej. Natychmiast rozpuścili się do domów. Ale polscy oficerowie i policjanci byli wysyłani do radzieckich obozów.
Większość ludności Zachodniej Białorusi witała żołnierzy radzieckich z radością i udzielała skutecznej pomocy. W wielu miejscach powstawały komitety wojskowo-rewolucyjne, które organizowywały oddziały robotników i chłopów. Formacje te rozbroiły policjantów, wzięły pod ochronę mosty, przedsiębiorstwa i inne ważne obiekty. Ale przez kilka dni trwała bitwa o Grodno. Opór stawiło tu około 3 tys. żołnierzy i oficerów jednostki szkoleniowej oraz policjantów. 20 września miasto zostało zajęte, a 22 września wojska radzieckie wkroczyły do Brześcia Litewskiego i Białegostoku.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej w województwach i miastach powiatowych zaczęły powstawać organy nowej władzy. W miastach stały się nimi tymczasowe zarządy, a w miejscowościach i wsiach - komitety wiejskie. To właśnie one zajęły się realizacją pierwszych przemian, a następnie organizacją wyborów deputowanych do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi, które miało rozwiązać główne problemy ustroju państwowego. Wybory odbyły się 22 października 1939 roku w atmosferze ożywienia politycznego.
Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi odbyło się w dniach 28-30 października 1939 roku w Białymstoku. Na nim przyjęto Deklarację o ogłoszeniu władzy radzieckiej i wejściu Zachodniej Białorusi do BSSR. 2 listopada 1939 roku nadzwyczajna V sesja Rady Najwyższej ZSRR pierwszego zwołania postanowiła spełnić prośbę Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi i włączyć Zachodnią Białoruś do ZSRR z połączeniem jej z Białoruską SRR. Ostatnim aktem ustawodawczym było przyjęcie przez nadzwyczajną III sesję Rady Najwyższej BSSR 14 listopada 1939 roku ustawy "O przyjęciu Zachodniej Białorusi do składu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej". W ten sposób przywrócono integralność terytorialną republiki, zjednoczono naród białoruski.
Terytorium i populacja republiki prawie się podwoiły. Na ziemiach zachodnio-białoruskich, które weszły w skład BSSR, utworzono obwody baranowicki, białostocki, brzeski, wilejski i piński. Regiony te były zaangażowane w radykalną transformację społeczno-gospodarczą. Przeprowadzono nacjonalizację przedsiębiorstw i banków, przeprowadzono kolektywizację i mechanizację rolnictwa. Zasadnicze zmiany zaszły w edukacji, opiece zdrowotnej, nauce i kulturze. Zintensyfikowała się praca nad likwidacją analfabetyzmu, a instytucje edukacyjne zostały utworzone dla różnych grup etnicznych: w 1941 roku w zachodnich regionach BSSR działało 4192 białoruskich, 987 polskich, 173 rosyjskich, 168 żydowskich, 63 litewskich, 43 ukraińskich szkół. Powstały teatry, otwarto 100 kin, 92 domy kultury, 220 bibliotek. We wszystkich miastach obwodowych i powiatowych pojawiły się białoruskojęzyczne czasopisma. Postępujący rozwój gospodarki, sfery społecznej zachodnich regionów republiki został przerwany przez wybuch Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.
Święto przypada na rozpoczęcie kampanii wyzwoleńczej Armii Czerwonej na Zachodniej Białorusi w 1939 roku, w wyniku której naród białoruski, podzielony zgodnie z warunkami ryskiego traktatu pokojowego, ponownie się zjednoczył.
Terytorium Białorusi zostało podzielone między oba państwa w wyniku wojny polsko-radzieckiej w latach 1919-1920. Na terytorium wschodniej części Białorusi powstała Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodząca w skład ZSRR. Zachodnie terytoria Białorusi zostały przyłączone do Polski - część ziem została zajęta przez Polaków w czasie wojny, część odeszła zgodnie z ryskim traktatem pokojowym, podpisanym 18 marca 1921 roku.
W skład państwa polskiego weszło terytorium o powierzchni ponad 112 tys. km kwadratowych z populacją 4,6 mln osób (według danych z 1931 roku). Za tymi ziemiami utrwaliła się nieoficjalna nazwa Zachodnia Białoruś, której władze Polski nie uznawały. W oficjalnych dokumentach terytoria te częściej nazywane były "kresami wschodnimi".
Zachodnia Białoruś była stosunkowo zacofanym agrarnym krańcem Polski. Kraj był wykorzystywany przez państwo głównie jako źródło surowców i taniej siły roboczej. Dzień pracy w przemyśle wynosił 10-12 godzin, wynagrodzenie było niższe niż w rodzimych regionach Polski. Ponad 80% ludności kraju było zatrudnionych w rolnictwie.
Wobec Białorusinów władze polskie prowadziły politykę polonizacji i asymilacji. Nie pozwalały na używanie języka białoruskiego w instytucjach państwowych, zakazywały białoruskich szkół. Z 400 białoruskich szkół, które istniały na terytorium Zachodniej Białorusi przed polską okupacją, w 1934 roku pozostało tylko 16, a w 1939 roku nie pozostała żadna. Ostro prześladowano białoruską prasę. Jeśli w 1927 roku legalnie wydawano 23 białoruskie gazety i czasopisma, to w 1932 roku było ich 8, do 1937 roku pozostały tylko propolskie i klerykalne wydania. W Zachodniej Białorusi nie było białoruskich teatrów i instytucji muzycznych. Władze znajdowały różne powody, by zamykać białoruskie wydawnictwa, biblioteki, czytelnie.
Główną metodą kierowania polskiego rządu był przymus, a często także terror. Powszechne miały miejsce masowe represje policyjne wobec ludności podczas ekspedycji karnych w celu pacyfikacji wystąpień chłopskich. Często odbywały się procesy polityczne. Do izolacji "społecznie niebezpiecznych elementów" wykorzystywano więzienia. W 1934 roku powstał obóz koncentracyjny Bereza-Kartuska, przez który w ciągu 5 lat istnienia, według niepełnych danych, przeszło ponad 10 tysięcy więźniów.
Naród białoruski nigdy nie pogodził się ze swym niewolniczym stanem. Przez 20 lat prowadził walkę o wyzwolenie społeczne i narodowe, która w różnych okresach przybierała różne formy, ale nigdy się nie zakończyła. Nierzadko zdarzały się występy robotników i chłopów. Swój znaczący wkład wniosły organizacje kulturalno-oświeceniowe, wśród których wiodącym było Towarzystwo szkoły białoruskiej. Na czele ruchu rewolucyjnego przez wiele lat stała Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi.
Pod koniec lat trzydziestych nad całą Europą zawisło zagrożenie wojną ze strony nazistowskich Niemiec. Aby temu zapobiec, potrzebne były wspólne działania wiodących krajów Europy Zachodniej i ZSRR. Zdając sobie z tego sprawę, Związek Radziecki w drugiej połowie lat trzydziestych podjął szereg prób utworzenia wspólnie z Wielką Brytanią, Francją i innymi krajami zachodnimi koalicji antyhitlerowskiej. Jednak czołowe państwa europejskie odmówiły takiego sojuszu, potajemnie starając się skierować agresję hitlerowską na wschód. Związek Radziecki stanął przed wyborem: albo kontynuować konfrontację jeden na jednego z zyskującymi siłę militarną Niemcami, albo podjąć próby dyplomatycznego odwrócenia od siebie zagrożenia. W takich warunkach ZSRR zawarł z Niemcami Traktat o nieagresji, który został podpisany 23 sierpnia w Moskwie. Do dokumentu dołączono dodatkowy tajny protokół o podziale stref wpływów między Niemcami a Związkiem Radzieckim. Zgodnie z tym dokumentem w przypadku likwidacji państwa polskiego i podziału jego terytoriów do sfery wpływów ZSRR trafiały m.in. ziemie Zachodniej Białorusi.
1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy zaatakowały Polskę. Rozpoczęła się II wojna światowa. Niemieckie dywizje przekroczyły granicę w kilku kierunkach i zaczęły szybko posuwać się w głąb państwa polskiego. Jego rząd i dowództwo nie zorganizowały skutecznej obrony i opuściły kraj w trzecim tygodniu wojny.
W połowie września wojska niemieckie zbliżyły się do terytorium Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy. Niemieckie kierownictwo, powołując się na porozumienie z 23 sierpnia, naciskało na stronę radziecką, by jak najszybciej wystąpiła przeciwko Polsce. Ale Stalin zwlekał z wkroczeniem. Dopiero gdy Armia Polska jako całość została pokonana, prawie wszystkie pierwotne polskie terytoria zostały zajęte przez wojska niemieckie, w kraju pozostały tylko pojedyncze punkty oporu, rząd radziecki wydał rozkaz dowództwu Armii Czerwonej przekroczenia granicy.
Rankiem 17 września ambasadorowi polskiemu w Moskwie wręczono notę rządu ZSRR. Napisano w niej: "Wojna polsko-niemiecka ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni operacji wojskowych Polska straciła wszystkie swoje obszary przemysłowe i ośrodki kulturalne. Warszawa jako stolica Polski już nie istnieje. Polski rząd się rozpadł i nie wykazuje oznak życia. Oznacza to, że państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć. Tym samym utraciły ważność umowy zawarte pomiędzy ZSRR a Polską. Pozostawiona sobie i pozostawiona bez przywództwa Polska stała się dogodnym polem dla wszelkiego rodzaju wypadków i niespodzianek mogących stanowić zagrożenie dla ZSRR. Dlatego, będąc dotychczas neutralnym, rząd radziecki nie może już być neutralny w stosunku do tych faktów. Rząd radziecki nie może też nie przejmować się tym, aby przyrodni Ukraińcy i Białorusini mieszkający na terytorium Polski, porzuceni na pastwę losu, pozostali bezbronni. W związku z taką sytuacją rząd radziecki wydał rozkaz głównemu dowództwu Armii Czerwonej, aby rozkazał wojskom przekroczyć granicę i wziąć pod swoją ochronę życie i majątek ludności Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi".
Notę podpisał ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR Mołotow. Wystąpił również w radiu z apelem do narodu radzieckiego.
Postęp wojsk radzieckich przebiegał szybko: 18 września zajęły Święciany, Lidę, Nowogródek, Słonim, Wołkowysk; 19 września - Prużany i Kobryń.
Większość jednostek Wojska Polskiego poddawała się bez walki. Te jednostki, których podstawą byli etniczni Ukraińcy i Białorusini, przechodziły na stronę Armii Czerwonej. Natychmiast rozpuścili się do domów. Ale polscy oficerowie i policjanci byli wysyłani do radzieckich obozów.
Większość ludności Zachodniej Białorusi witała żołnierzy radzieckich z radością i udzielała skutecznej pomocy. W wielu miejscach powstawały komitety wojskowo-rewolucyjne, które organizowywały oddziały robotników i chłopów. Formacje te rozbroiły policjantów, wzięły pod ochronę mosty, przedsiębiorstwa i inne ważne obiekty. Ale przez kilka dni trwała bitwa o Grodno. Opór stawiło tu około 3 tys. żołnierzy i oficerów jednostki szkoleniowej oraz policjantów. 20 września miasto zostało zajęte, a 22 września wojska radzieckie wkroczyły do Brześcia Litewskiego i Białegostoku.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej w województwach i miastach powiatowych zaczęły powstawać organy nowej władzy. W miastach stały się nimi tymczasowe zarządy, a w miejscowościach i wsiach - komitety wiejskie. To właśnie one zajęły się realizacją pierwszych przemian, a następnie organizacją wyborów deputowanych do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi, które miało rozwiązać główne problemy ustroju państwowego. Wybory odbyły się 22 października 1939 roku w atmosferze ożywienia politycznego.
Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi odbyło się w dniach 28-30 października 1939 roku w Białymstoku. Na nim przyjęto Deklarację o ogłoszeniu władzy radzieckiej i wejściu Zachodniej Białorusi do BSSR. 2 listopada 1939 roku nadzwyczajna V sesja Rady Najwyższej ZSRR pierwszego zwołania postanowiła spełnić prośbę Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi i włączyć Zachodnią Białoruś do ZSRR z połączeniem jej z Białoruską SRR. Ostatnim aktem ustawodawczym było przyjęcie przez nadzwyczajną III sesję Rady Najwyższej BSSR 14 listopada 1939 roku ustawy "O przyjęciu Zachodniej Białorusi do składu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej". W ten sposób przywrócono integralność terytorialną republiki, zjednoczono naród białoruski.
Terytorium i populacja republiki prawie się podwoiły. Na ziemiach zachodnio-białoruskich, które weszły w skład BSSR, utworzono obwody baranowicki, białostocki, brzeski, wilejski i piński. Regiony te były zaangażowane w radykalną transformację społeczno-gospodarczą. Przeprowadzono nacjonalizację przedsiębiorstw i banków, przeprowadzono kolektywizację i mechanizację rolnictwa. Zasadnicze zmiany zaszły w edukacji, opiece zdrowotnej, nauce i kulturze. Zintensyfikowała się praca nad likwidacją analfabetyzmu, a instytucje edukacyjne zostały utworzone dla różnych grup etnicznych: w 1941 roku w zachodnich regionach BSSR działało 4192 białoruskich, 987 polskich, 173 rosyjskich, 168 żydowskich, 63 litewskich, 43 ukraińskich szkół. Powstały teatry, otwarto 100 kin, 92 domy kultury, 220 bibliotek. We wszystkich miastach obwodowych i powiatowych pojawiły się białoruskojęzyczne czasopisma. Postępujący rozwój gospodarki, sfery społecznej zachodnich regionów republiki został przerwany przez wybuch Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.
