Rok po uruchomieniu BelEJ: jak działa elektrownia i jakie korzyści przynosi krajowi 

Decyzja o budowie własnej elektrowni jądrowej na Białorusi została podjęta w 2008 roku. Pierwszy blok BelEJ został oddany do użytku przemysłowego w czerwcu 2021 roku, drugi - w listopadzie 2023 roku. W ten sposób Białoruś dołączyła do światowego klubu państw eksploatujących elektrownie jądrowe i zrobiła poważny krok w kierunku wzmocnienia swojej suwerenności energetycznej. Podczas press-tour dziennikarzom opowiedziano i pokazano, jak rozwija się elektrownia i miasto białoruskich pracowników jądrowych Ostrowiec, jaki wpływ na kraj ma energia jądrowa. O najciekawszym -  w artykule BELTA.

Światowy trend rozwoju energetyki jądrowej 

Według wiceministra energetyki Denisa Moroza, projekt BelEJ jest najbardziej zakrojonym na szeroką skalę i zaawansowanym technologicznie projektem realizowanym w ramach Państwa Związkowego. W budowie elektrowni jądrowej wzięło udział około 40 białoruskich i rosyjskich organizacji. W szczytowym okresie budowy elektrowni na placu budowy pracowało ponad 9 tysięcy robotników. Projekt połączył szkoły naukowe i inżynieryjne, dziesiątki przedsiębiorstw i tysiące specjalistów z obu krajów, a także pomógł wzmocnić potencjał produkcyjny i naukowo-techniczny Państwa Związkowego. Realizacja od koncepcji do uruchomienia zajęła dość krótki okres czasu. „To była dalekowzroczna decyzja. O ile w momencie rozpoczęcia budowy elektrowni na świecie było sporo sceptyków co do rozwoju energetyki jądrowej, to do czasu jej uruchomienia wiele krajów zmieniło swoje stanowisko. Ci, którzy wcześniej twierdzili, że energia jądrowa jest niebezpieczna, teraz ogłaszają plany budowy elektrowni jądrowych” - powiedział.

Według niego uruchomienie BelEJ zmieniło strukturę zużycia energii elektrycznej w kraju: „Pojawienie się krajowej energii elektrycznej z elektrowni jądrowej umożliwiło stworzenie taryf motywacyjnych mających na celu zwiększenie zużycia energii elektrycznej. Dzieje się tak zarówno w sektorze realnym, jak i wśród ludności”.

Jaki wpływ miał projekt BelEJ

Rocznie BelEJ będzie generować około 18 mld kWh i zaspokajać ponad 40% krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną. Elektrownia jądrowa jest nie tylko gwarantem bezpieczeństwa energetycznego Białorusi, ale także znaczącym wkładem we wspólne wysiłki na rzecz łagodzenia zmian klimatycznych. Dzięki uruchomieniu BelEJ emisja gazów cieplarnianych zostanie zmniejszona o około 7 milionów ton rocznie.

Według Ministerstwa Energetyki, dziś, gdy inne państwa dopiero zaczynają wdrażać krajowe programy jądrowe, Białoruś już stworzyła własną infrastrukturę jądrową. BelEJ działa na rzecz gospodarki i przynosi wymierne efekty. Jednocześnie kluczowe zadania zostały rozwiązane. 

Na przykład Białoruś całkowicie zrezygnowała z importu energii elektrycznej. Zmniejszono zależność kraju od importowanego gazu ziemnego. Odkąd pierwszy blok energetyczny BelEJ dołączył do jednolitego systemu energetycznego (3 listopada 2020 r.), elektrownia wyprodukowała łącznie 37,5 mld kWh energii elektrycznej, co pozwoliło zastąpić ponad 10 mld metrów sześciennych gazu ziemnego. Uzyskano również efekt środowiskowy. Dzięki działaniu BelEJ emisja gazów cieplarnianych została zmniejszona o ponad 15 milionów ton.

Elektrownia jądrowa zaspokaja rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną ze strony realnego sektora gospodarki i ludności w zakresie ogrzewania i dostarczania ciepłej wody. Wprowadzono taryfy motywacyjne zarówno dla energochłonnych gałęzi przemysłu, jak i dla obywateli wykorzystujących energię elektryczną do ogrzewania. 

Ponadto elektrownia stała się motorem rozwoju powiązanych branż. Szereg innowacyjnych projektów jest przygotowywanych do wdrożenia - w przemyśle, nauce i medycynie. Duży projekt BelEJ promuje szerokie wprowadzanie nowoczesnych technologii w zakładach produkcyjnych i zapewnia tworzenie nowych miejsc pracy.

Ciekawostką jest fakt, że BelEJ przyczynia się również do rozwoju miningu kryptowalut. „System energetyczny działa w taki sposób, że nie można określić, skąd pochodzi energia elektryczna do miningu kryptowalut - z elektrowni jądrowej czy z produkcji gazu. Jednak pojawienie się BelEJ stworzyło warunki, w których stworzyliśmy taryfy motywacyjne, aby przyciągnąć mining na Białoruś. Jeśli firma zajmuje się miningiem kryptowalut lub przetwarzaniem dużej ilości danych, może otrzymywać energię elektryczną według taryf motywacyjnych. Ponadto taryfy te są zróżnicowane w zależności od wielkości zużycia energii elektrycznej. Im więcej energii elektrycznej zużywa taka firma, tym tańsza jest dla niej energia elektryczna” - powiedział Denis Moroz.

Według niego, istnieje pewne zainteresowanie różnych firm tym tematem ze względu na taryfy motywacyjne. „Dziś w kraju są firmy miningowe” - zauważył wiceminister.

Po zakończeniu budowy elektrowni Białoruś kontynuuje współpracę z Rosatomem w ramach eksploatacji i zapewnienia bezpieczeństwa elektrowni jądrowej. Ale to nie wszystko - istnieją nowe obiecujące obszary, na przykład budowa składowiska odpadów radioaktywnych na Białorusi. „Utworzono spółkę BelRAO, która będzie krajowym operatorem. Podpisano memorandum z TVEL, która jest częścią państwowej korporacji Rosatom, i specjaliści współdziałają w zakresie technologii, które mają być stosowane w składowisku” - dodał Denis Moroz.

Inne obszary współpracy obejmują wprowadzanie technologii cyfrowych, w tym tworzenie cyfrowych bliźniaków i symulatorów dla elektrowni jądrowych i niejądrowych. Istnieją również poważne projekty w dziedzinie technologii addytywnych.

Zapotrzebowanie na energię elektryczną rośnie

Dzięki działaniom stymulującym podjętym na szczeblu głowy państwa i rządu obserwuje się pozytywny trend wzrostu zużycia energii elektrycznej. W 2023 r. całkowity wolumen zużycia energii elektrycznej osiągnął szczytowe wartości w okresie niezależnego rozwoju Białorusi i przekroczył 41 mld kWh. Pozytywna dynamika utrzymuje się w tym roku. Zużycie energii elektrycznej na Białorusi w okresie styczeń-październik 2024 r. wzrosło o 6,2% rok do roku. Całkowity wolumen zużycia energii elektrycznej wzrósł w tym okresie o ponad 2 mld kWh. Jednocześnie udział produkcji energii jądrowej w bilansie energetycznym wynosi około 40%.

Wraz z rozwojem infrastruktury sieci elektroenergetycznej na Białorusi znacznie wzrosło tempo budowy nowych zelektryfikowanych budynków mieszkalnych. Prowadzone są szeroko zakrojone prace nad konwersją indywidualnych mieszkań na ogrzewanie elektryczne. Rozwijane są energochłonne gałęzie przemysłu. Szczególną uwagę zwraca się na rozwój transportu elektrycznego. Białoruś stworzyła rozległą sieć stacji ładowania - nasz kraj jest liderem w przestrzeni poradzieckiej pod względem ich liczby. W kilku miastach kraju - Żodino i Szkłow - wdrożono pilotażowe projekty konwersji miejskiego transportu publicznego na elektryczny.

„Widzimy zapotrzebowanie na energię elektryczną ze strony realnego sektora gospodarki i ludności, widzimy, jak bardzo zmienił się styl życia i poziom komfortu osób korzystających z energii elektrycznej. Dlatego bez wątpienia budowa BelEJ miała pozytywny wpływ na sektor energetyczny i powiązane z nim branże. Sam projekt elektrowni jądrowej to nie tylko energia, ale także wiele powiązanych technologii w dziedzinie medycyny nuklearnej, materiałoznawstwa. Są to zaawansowane technologie, które trafiły do naszego kraju” - podkreślił Denis Moroz.

Czy powstanie druga elektrownia jądrowa?

Możliwość budowy trzeciego bloku energetycznego lub drugiej elektrowni jądrowej na Białorusi jest ostatnio przedmiotem dyskusji. Wiceminister energetyki również wypowiedział się na ten temat. „Ta kwestia wymaga systematycznej analizy i ostatecznej decyzji. Ministerstwo Energetyki otrzymało od rządu zadanie opracowania studium wykonalności. Obecnie analizujemy perspektywy. Widzimy trendy dość szybkiego wzrostu zużycia energii elektrycznej. Jeśli wspólnie z naukowcami dojdziemy do wniosku, że trendy te są zrównoważone, to oczywiście studium wykonalności pokaże nam, jak efektywna może być budowa nowego bloku elektrowni jądrowej w istniejącej lokalizacji lub stworzenie kolejnej elektrowni w nowej lokalizacji” - powiedział Denis Moroz.

Według niego prace te są obecnie w toku. „Zgodnie z instrukcjami, studium wykonalności powinno zostać przygotowane w 2025 r. i spodziewamy się, że ostateczna decyzja zostanie podjęta w tym okresie” - powiedział wiceminister.

Bezpieczeństwo na stacji

Ten temat pozostaje najbardziej aktualny i budzi szczególne zaniepokojenie opinii publicznej. I właśnie ta kwestia była priorytetem podczas budowy elektrowni i pozostaje kluczową kwestią podczas jej eksploatacji. Jak podkreśla Ministerstwo Energii, projekt BelEJ spełnia najwyższe wymogi bezpieczeństwa. Zostało to wielokrotnie potwierdzone przez międzynarodowe misje ekspertów, w tym MAEA. W latach 2012-2022 Białoruś przeprowadziła wszystkie kluczowe misje MAEA zalecane dla krajów budujących pierwszą elektrownię jądrową. Udane doświadczenia i pozytywne praktyki naszego kraju zostały odnotowane w wielu obszarach, które dziś służą jako przykład dla innych krajów, które są początkującymi w branży energetyki jądrowej. Agencja pomaga Białorusi w rozwiązywaniu najważniejszych kwestii związanych z realizacją krajowego programu energetyki jądrowej oraz rozwojem infrastruktury energetyki jądrowej i bezpieczeństwa jądrowego. Zalecenia i propozycje ekspertów są wykorzystywane jako podstawa krajowych planów działania.

„Białoruś otwarcie i przejrzyście zmierza w kierunku wdrożenia zaleceń opartych na wynikach testów warunków skrajnych BelEJ i wdrożenia dodatkowych środków bezpieczeństwa. W latach 2016-2018 nasz kraj dobrowolnie przeprowadził testy warunków skrajnych elektrowni jądrowej zgodnie z metodologią UE. Jednocześnie oceniono obecność „rezerw bezpieczeństwa” wykraczających poza wymogi określone w przepisach krajowych. Kryteria testów warunków skrajnych obejmowały weryfikację niezawodności elektrowni jądrowej w przypadku klęsk żywiołowych, w szczególności trzęsień ziemi i powodzi, a także różnych wypadków spowodowanych przez człowieka. Ponadto przeanalizowano ryzyko związane z czynnikiem ludzkim. W rezultacie w elektrowni jądrowej nie zidentyfikowano żadnych nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa” - poinformowało Ministerstwo Energii.

Na podstawie wyników testów warunków skrajnych krajowy organ regulacyjny - Gosatomnadzor - przygotował krajowy plan działania, który podsumował zarówno zalecenia oparte na wynikach badania krajowego, jak i zalecenia ekspertów europejskiej inspekcji partnerskiej. Dokument zawiera 23 punkty z datami realizacji od 2019 do 2025 roku. Kluczowe działania planu dotyczące dodatkowych systemów i urządzeń zapewniających bezpieczeństwo białoruskiej elektrowni jądrowej zostały wdrożone.

Monitorowanie promieniowania

Sytuacja radiacyjna jest monitorowana przez całą dobę. Dane są analizowane zarówno na terenie elektrowni BelEJ, jak i w strefie monitorowania - w stacjach monitorowania promieniowania automatycznego systemu kontroli promieniowania. W sumie istnieje dziewięć takich stacji, a jedna z nich znajduje się w miejscowości Swir, w powiecie miadzielskim, w obwodzie mińskim (poza strefą monitorowania).

Dane z monitoringu promieniowania są dostępne online, chętni mogą zapoznać się z informacjami na stronie internetowej BelEJ. Informacje o aktualnych wartościach dawki promieniowania gamma są również wyświetlane na tablicach informacyjnych w miejscowościach Worniany, Podolce, Rymdiuny, Goza, Czechi, Markuny, Czerniszki, Olchowka, Świr. BelEJ regularnie wymienia dane na temat sytuacji radiacyjnej z zainteresowanymi organami i agencjami państwowymi.

Kwestia personelu

Wykwalifikowany personel jest niezbędny do bezpiecznej i wydajnej pracy elektrowni jądrowej. Dlatego w styczniu 2016 r. uruchomiono Centrum Szkoleniowe BelEJ. Rocznie szkoli się w nim ponad 1,5 tys. specjalistów elektrowni. Centrum obejmuje ponad 30 sal do teoretycznego i praktycznego szkolenia personelu elektrowni.

Utworzenie centrum szkoleniowego z wyprzedzeniem pozwoliło elektrowni jądrowej zbudować własny system szkolenia personelu na długo przed oddaniem do eksploatacji bloku nr 1: zatrudnić instruktorów w centrum szkoleniowym, wprowadzić techniczne urządzenia szkoleniowe (stanowiska, makiety, próbki sprzętu), opracować materiały szkoleniowe i programy szkoleniowe, przeszkolić personel operacyjny na etapie prac uruchomieniowych nad systemami i urządzeniami elektrowni.

Jak podkreślił dyrektor generalny BelEJ Siergiej Bobowicz, jednym z głównych zagrożeń jest czynnik ludzki, dlatego kwestia szkolenia personelu jest przedmiotem szczególnej uwagi. „Przyjęliśmy doświadczenie zdobyte w Związku Radzieckim i z powodzeniem zastosowane przez Federację Rosyjską w zakładach Rosatom. Na początku przyszli do nas specjaliści z doświadczeniem operacyjnym i pomogli nam stworzyć i skonfigurować ten system. A dziś BelEJ to zespół, w którym pracuje 99,5% białoruskich specjalistów” - powiedział.

Siergiej Bobowicz podkreślił, że zbudowano system szkolenia personelu we wszystkich obszarach. „Białoruskie uniwersytety szkolą dla nas specjalistów. Ale jednocześnie bardzo ściśle współpracujemy z Akademią Techniczną Rosatomu, Akademią Korporacyjną Rosatomu, innymi uniwersytetami. W razie potrzeby pobieramy od nich informacje i wysyłamy tam naszych specjalistów w celu podniesienia ich kwalifikacji i wymiany doświadczeń.

Według niego białoruscy specjaliści odbywają staże za granicą. Istnieje również ścisła współpraca z organizacjami międzynarodowymi - Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (MAEA) i Światowym Stowarzyszeniem Operatorów Jądrowych (WANO). „Nie tylko przechodzimy szkolenia - nasi specjaliści są już ekspertami w wielu dziedzinach. Ułatwiamy też wdrażanie najlepszych praktyk w innych obiektach. W pełni zanurzyliśmy się w światową praktykę jądrową i czujemy się tam w pełni” - podkreślił Siergiej Bobowicz.

Podkreślił również, że pracownicy elektrowni mają wszelkie możliwości samorealizacji. „Nasi ludzie nie szukają w życiu łatwych dróg. Wszyscy przyszliśmy tutaj, aby pokazać, na co nas stać. Kiedy więc przychodzą tu młodzi specjaliści, pokazujemy, że mają ogromne możliwości. A kompetencje, które tu zdobywają, pozwalają im się rozwijać i iść dalej. Młodzi ludzie powinni jasno rozumieć, gdzie będą za 5-10 lat, aby budować swoją karierę. Wszystko zależy głównie od nich, a przedsiębiorstwo ze swojej strony dołoży wszelkich starań” - powiedział dyrektor generalny BelEJ.

Rozwój powiatu ostrowieckiego

Niewątpliwą zaletą budowy elektrowni jądrowej był również rozwój miasta pracowników jądrowych Ostrowca i powiatu ostrowieckiego. W ciągu ostatnich 10 lat miejscowość ta przekształciła się w pięknie zagospodarowane miasto ze wszystkimi niezbędnymi warunkami do wygodnego życia. Wybudowano nowe szkoły, przedszkola, szpital, kompleks fitness i centrum kultury.

Podczas wizyty prasowej w Ostrowcu dziennikarze mieli okazję odwiedzić miejscowe centrum sportu i rekreacji. Duże sale sportowe i gimnastyczne, boiska do siatkówki i koszykówki, tenisa stołowego i wielkoformatowego, basen, sauna, siłownia - są tu doskonałe warunki do treningu fizycznego i uprawiania sportu. Według pracowników centrum sportowego, chętnie ćwiczą tu osoby w każdym wieku - dzieci, dorośli i osoby starsze. Basen jest również przystosowany dla osób niepełnosprawnych. W mieście znajduje się również lodowisko. Krótko mówiąc, zdrowy styl życia jest dostępny dla każdego i każdy może wybrać wakacje według własnych upodobań.

Liczba mieszkańców Ostrowca niemal podwoiła się dzięki budowie elektrowni jądrowej. W mieście oddano do użytku ponad 50 budynków mieszkalnych. Nadal istnieje duże zapotrzebowanie na działki, ponieważ mieszka tu wiele młodych rodzin o wysokich dochodach, które chcą związać swoje życie z tym miastem. Widzą, że energetyka jądrowa to przyszłość. Miasto pracowników atomowych jest jednym z najszybciej rozwijających się w kraju. Oczywiście Ostrowec będzie się nadal rozwijał.