Ekoturystyka, rekultywacja torfowisk, czynnik pogodowy. Naukowiec o zachowaniu unikalnej przyrody Polesia

- Dmitriju Giennadijewiczu, jakie są główne kierunki pracy Instytutu w badaniach Polesia?

- Pierwsze zakrojone na szeroką skalę badania naukowe na Polesiu zaczęto prowadzić podczas przygotowywania republikańskich kompleksowych schematów melioracyjnych. Konieczna była ocena skutków melioracji odwadniających dla flory regionu. W tym samym okresie z inicjatywy naukowców Instytutu utworzono Państwowy rezerwat krajobrazowo-hydrologiczny „Prypecki” (obecnie Park Narodowy „Prypecki”) w celu ochrony referencyjnych kompleksów terenów wodno-błotnych. Wówczas program obejmował już inwentaryzację pokrywy roślinnej Polesia, co znalazło odzwierciedlenie w Mapie roślinności BSRR. Projekt został uhonorowany nagrodą państwową. Naukowcy poświęcili wiele uwagi badaniu struktury, stanu, produktywności terenów łąkowych regionu, formacji leśnych wraz z opracowaniem zaleceń dotyczących ich racjonalnego wykorzystania, rozwoju systemu szczególnie chronionych obszarów przyrodniczych.

Pracownicy Instytutu wnieśli również wkład w naukowe wsparcie państwowego programu rozwoju społeczno-gospodarczego Polesia, który był realizowany w latach 2010-2015. Podejmowano zagadnienia związane z planowaniem przestrzennym, racjonalnym użytkowaniem zasobów florystycznych. W ostatnich latach położono nacisk na rekultywację zaburzonych torfowisk, zapobieganie ich dalszej degradacji, rozwój systemu turystyki ekologicznej, terenów przyrodniczych o znaczeniu międzynarodowym (obszary Ramsarskie, rezerwat biosfery „Prypeckie Polesie”), zachowanie rzadkich siedlisk. Innym ważnym kierunkiem jest obecnie ocena dróg ekspansji gatunków inwazyjnych, które często mają południowy korytarz rozprzestrzenienia.

- Nowy program odrodzenia Polesia powinien stać się narodowym projektem dla Białorusi. Jakie zadania, Pana zdaniem, należy rozwiązać w zakresie ochrony bioróżnorodności?

- Przełom gospodarczy Polesia w drugiej połowie XX wieku jest wynikiem melioracji odwadniających. Bagna zostały zastąpione gruntami rolnymi, drogami i infrastrukturą. I teraz ważna jest ocena planowania terytorialnego, równowaga systemu użytkowania gruntów. Innym ważnym zadaniem jest przywrócenie reżimu hydrologicznego w naturalnych ekosystemach, tam gdzie jest to konieczne. Problem jest typowy dla całego kraju, ale jest szczególnie dotkliwy na Polesiu, położonym w południowej części republiki.

Aktualne są również zagadnienia rozwoju systemu prognozowania dynamiki pokrywy roślinnej. Ze względu na zmiany klimatu mówimy o nowych strefach rolno-klimatycznych, dostosowaniu rolnictwa i leśnictwa do warunków pogodowych.

Niedoceniany jest również potencjał turystyczny tych terenów. Dziś w wielu regionach kraju, w tym na Polesiu, turystyka staje się jednym z istotnych elementów lokalnej gospodarki i samozatrudnienia ludności.

- Czy istnieje potrzeba powołania nowych terenów szczególnie chronionych?

- Moim zdaniem system terenów szczególnie chronionych na Polesiu jest już ukształtowany. Jest on jednym z najrozleglejszych w regionie i obejmuje głównie kompleksy torfowisk lub naturalnych terenów wodno-błotnych. Wiele chronionych obszarów przyrodniczych ma znaczenie międzynarodowe i jest wizytówką naszego kraju (rezerwaty przyrody „Torfowiska Olmańskie”, „Sporowski”, „Zwaniec”, Park Narodowy „Prypecki”). Konieczne jest zwrócenie na nie szczególnej uwagi: prowadzenie badań naukowych, działania mające na celu przywrócenie zaburzonych ekosystemów, wprowadzenie ekologicznie zorientowanych technologii zarządzania zasobami naturalnymi, rozwój turystycznych szlaków ekologicznych i infrastruktury w ogóle (centra dla zwiedzających, mini-hotele, szlaki ekologiczne itp.) Obiekty te powinny stać się platformą edukacji ekologicznej miejscowej ludności.

Naukowcy Instytutu zebrali listę 25 największych bagien na Białorusi, z których jedna trzecia znajduje się na Polesiu. Torfowiska są częścią codziennego życia mieszkańców Polesia. Jest to wyjątkowy region kraju, interesujący ze względu na swoją oryginalność.

- Jeśli mówimy o adaptacji rolnictwa na Polesiu, na czym powinniśmy się skupić?

- Naszym zdaniem konieczny jest zrównoważony system użytkowania ziemi. Na zmeliorowanych glebach torfowo-bagiennych, które są bardzo podatne na wietrzenie i erozję wietrzną, dużą uwagę należy poświęcić trawom wieloletnim. Ze swojej strony uczestniczymy w projektach mających na celu przywrócenie naturalnych kompleksów. Jeśli użytkowanie terenów nie jest podyktowane względami ekonomicznymi lub są one zaburzone, lepiej jest rozpocząć procesy rekultywacji naturalnej pokrywy.

- Czy w ostatnich latach zaobserwowano jakieś zmiany w roślinności regionu?

- W 2025 r. zakończymy zakrojone na szeroką skalę prace nad analizą dynamiki pokrywy roślinnej w kraju na przestrzeni ostatnich 50 lat. Planujemy przedstawić te wyniki w specjalnej publikacji. Widzimy tendencję, że roślinność leśna ma coraz większy udział w strukturze funduszu gruntów. Jednak ciepłe zimy, obniżenie poziomu wód gruntowych, skrajnie suche okresy wegetacyjne prowadzą do pogorszenia stanu sanitarnego lasów regionu i zmian w ich strukturze. Cenne lasy świerkowe i dębowe należą do najbardziej zagrożonych. Takie unikalne kompleksy, jak otwarte torfowiska trawiaste i torfowcowe, łąki zalewowe, które są liczne na Polesiu, stopniowo zarastają roślinnością krzaczastą i zanikają. Zmieniają się granice rozmieszczenia strefowych gatunków roślin, które są wykorzystywane przez naukowców do wyznaczania granic stref biogeograficznych. Gatunki inwazyjne, zwłaszcza ich skład i geografia rozmieszczenia, aktualizują obraz. Obserwacje te znalazły już odzwierciedlenie w nowym wydaniu Narodowego Atlasu Republiki Białorusi. Jednak ogólnie rzecz biorąc, nie zaobserwowaliśmy jeszcze żadnych radykalnych zmian.

- Nad jakimi projektami dotyczącymi odrodzenia Polesia Instytut planuje pracować w 2025 roku?

- Polesie to jeden z ulubionych regionów naukowców. Nasz zespół właśnie wrócił z ekspedycji do Prypeckiego Parku Narodowego. W przyszłym roku w lutym, w Światowy Dzień Mokradeł, planujemy zaprezentować wielkoformatową mapę roślinności dla całego Polesia Prypeckiego - efekt wieloletniej pracy. Jest to najbardziej szczegółowa mapa w historii badań Polesia.

Będziemy nadal zwracać uwagę na rozwój systemu specjalnie chronionych obszarów ochronnych w związku ze zmianami w reżimie zarządzania, monitorowaniem gatunków inwazyjnych i stanu lasów. Strefa Czarnobyla jest pod specjalną kontrolą. Przeprowadzimy naziemny i zdalny monitoring lokalizacji problemów środowiskowych (wysychanie lasów, pożary, rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych), zbadamy dynamikę pokrywy roślinnej w okresie powypadkowym i opracujemy prognozę dynamiki.

Plany na najbliższe pięć lat obejmują nowe strefowanie szaty roślinnej z uwzględnieniem jej współczesnej struktury, naukowe wsparcie rozwoju turystyki w regionie, zorientowane na praktykę badania naukowe nad odnawianiem lasów liściastych, tworzenie naziemnych i zdalnych systemów monitorowania naturalnych ekosystemów Polesia. Będziemy również prowadzić prace eksperymentalne nad zarządzanym użytkowaniem naturalnych ekosystemów cennych dla ochrony przyrody (koszenie torfowisk i łąk zalewowych, kontrolowany ugór). Wspólnie z instytutami rolniczymi zwrócimy uwagę na temat rolnictwa cyfrowego, rozwoju i wdrażania nowych technologii w celu zwiększenia wydajności i ochrony upraw rolnych. Jesteśmy przekonani, że Polesie - jedna z pereł naszego kraju - powinno stać się przykładem racjonalnego wykorzystania i ochrony unikatowych kompleksów przyrodniczych.